Biblioterapia- jest to użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii a także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych przez ukierunkowane czytanie.
Oficjalną definicję biblioterapii przyjęło w 1966 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy, a w Polsce w końcu lat 80 pojawia się termin terapii czytelniczej , który używany jest zamiennie aż do dnia dzisiejszego.
Ogólnie można powiedzieć , iż biblioterapia to oddziaływanie na psychikę człowieka , to korygowanie negatywnych postaw wobec problemu.
Problemem może być niepełnosprawność , choroba przewlekła czy niedostosowanie społeczne ( różne przejawy niedostosowania społecznego mamy w szkole – agresja , przemoc, wagary, ucieczki z domu, izolacja od rówieśników, itp.). Często mówi się , że biblioterapia jest działaniem terapeutycznym opierającym się na zastosowaniu materiałów czytelniczych , rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny w medycynie. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów danej osoby przez ukierunkowane czytanie. Inaczej oczywiście będzie przebiegał proces biblioterapii w przypadku dziecka zdrowego , a inaczej w przypadku dziecka chorego( w sensie medycznym) , ale o zaburzonym zachowaniu lub o zaburzonych emocjach. Jeszcze inaczej będzie przebiegał proces terapeutyczny u człowieka dorosłego.
Rozróżnia się biblioterapię:
Instytucjonalną – gdzie dostosowuje się literaturę do potrzeb indywidualnego
pacjenta , jej celem jest informowanie pacjenta o jego sytuacji i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji,
Kliniczną - polegającą na stosowaniu literatury , głównie wyobrażenio-
wej w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi
( jej celem jest uzyskanie wglądu w siebie , co ma dopro-
wadzić do zmiany jego sytuacji psychicznej),
Wychowawczą - stosuje się książki i materiały wyobrażeniowe i dydakty-
czne dostosowane do potrzeb użytkowników zdrowych w
sensie psychicznym ,ale mających do rozwiązania jakieś
istotne dla nich problemy( kłopoty rodzinne,kłopoty
w nauce, uzależnienia, brak kontaktu z rówieśnikami ,
nieśmiałość, itp.).
Biblioterapia opiera się na wykorzystaniu terapeutycznej wartości literatury ( nie oceniamy jej pod kątem literackim!).Literatura daje szansę oderwania się od smutnej rzeczywistości , pomaga zrozumieć siebie i innych .Może stać się punktem wyjścia do rozważań nad własną sytuacją życiową , nad sposobem pomocy samemu sobie. Czytanie , jako jeden z elementów procesu biblioterapeutycznego prowadzi do istotnych zmian procesu wychowawczego.
Czytanie przyczynia się do kształtowania postaw i wzbogacania słownictwa.
Wspieranie dzieci w ich rozwoju musimy pamiętać o tym , że rozwój umysłowy nie powinien w żadnym wypadku być realizowany kosztem rozwoju uczuciowego. Dotyczy to zarówno nauczycieli ,rodziców oraz biblioterapeutów. Realizując terapię poprzez czytanie pamiętajmy ,że dzieci są
dopiero w trakcie nauki czytania i ich stopień umiejętności jest różny. Zmienia się też zakres możliwości percepcyjnych. W pracy terapeutycznej bardzo ważnym elementem jest dostarczenie wzorców i dodawanie uczestnikowi wiary we własne siły.
Prawidłowo przebiegający proces wykrywa i diagnozuje oraz stymuluje potrzeby i uzdolnienia członków terapii.
Każde zajęcia terapeutyczne muszą realizować określony cel i nie mogą być przedłużeniem procesu dydaktycznego . Cele można osiągnąć dzięki odpowiednio dobranym metodom , formom i środkom pracy.
Podstawowym materiałem biblioterapeutycznym są książki wydawane tradycyjnie oraz inne materiały alternatywne. Można je podzielić następująco:
- „ Książki łatwe w czytaniu” – sztywna oprawa , prosty język ( unikanie słów abstrakcyjnych) , treść operta orealia życia dziecka ,
- Książki - zabawki , czyli takie , które przypominają swym kształtem
maskotki lub klocki ,
- Książki drukowane dużą czcionką,
- Książki „mówione” – nagrane na kasetach magnetofonowych,
- Książki wydane tradycyjną metodą typograficzną , ale uzupełnione o
taśmę magnetofonową , na której nagrano tekst ,
- Kasety magnetofonowe z różnymi efektami akustycznymi i odgłosami
przyrody ( szum lasu , śpiew ptaków,itp.),
- Kasety magnetofonowe z muzyką ( relaksacyjną lub aktywizującą),
- Zabawki edukacyjne i gry dydaktyczne ,
- Filmy na kasetach wideo ,
- Edukacyne i terapeutyczne programy komputerowe.
Książki wykorzystane w procesie terapii muszą być bardzo starannie dobrane , powinny uwzględniać wiek , stan zdrowia adresata , jego zainteresowania i preferencje czytelnicze.
Materiałem wspomagającym proces terapeutyczny mogą być też przedmioty, które w sposób istotny kojarzą się uczestnikowi z ważnymi dla niego wydarzeniami i mogą wywoływać przeżycia istotne dla przebiegu procesu biblioterapeutycznego.
Spotkania bibliotekarza z grupą uczestników opierają się na wspólnie wypracowanych zasadach , do których należy :
- dobrowolność uczestnictwa
- nie ocenianie się wzajemnie uczestników ,
- akceptacja siebie i innych,
- wzajemne zaufanie.
Typowy model postępowania biblioterapeutycznego opiera się o pewne stałe
niezmienne elementy :
diagnozę – rozpoznanie problemów wychowanka , przewidywanie skutków
planowanego działania terapeutycznego
dobór literatury - ściśle wiąże się z daną sytuacją terapeutyczną
postępowanie terapeutyczno - wychowawcze , oparte o .............
czytanie indywidualne lub zbiorowe oraz dodatkowe formy pracy , w celu
uzyskania odpowiednich wpływów na wychowanka umożliwiające mu .......
identyfiakcję z bohaterem literackim lub sytuacją , która może
prowadzić do ................
refleksji nad czytanym tekstem , samym sobą , sytuacją w jakiej aktualnie
znajduje i daje szansę przeżycia .................
katharis – odreagowanie , oczyszczenie pozwalające na dokonanie...........
wglądu w samego siebie , co może prowadzić do .................... zmiany w postawach i zachowaniu
Czas trwania postępowania terapeutycznego uzależniony jest od celu terapii ,
jej przebiegu i osiąganych celów. Możne zatem trwać od kilku dni do
kilkunastu tygodni. Niejednokrotnie dla poprawy nastroju , zaburzonej samo-
oceny wystarczy kilka godzin zabaw z wykorzystaniem elementów biblio-
terapii.
Nie bez znaczenia dla procesu biblioterapeutycznego jest osoba bibliotera-
peuty – jego osobowość , umiejętności i stosunek do uczestników terapii.
jego zadaniem jest usunięcie lub złagodzenie skutków choroby , pomoc w
prawidłowym rozwoju osobowości , wsparcie psychiczne . Musi być zatem
nie tylko dobrze wykształcony ale również powinien być wrażliwy , twórczy
przychylny ludziom i zdolny dzielić się swoimi doświadczeniami i przeży-
ciami z uczestnikami biblioterapii.
Opracowanie mgr Anna Jastrząb |